Plattelandslijnen zijn een belangrijke factor voor de levenskwaliteit van burgers

In Duitsland toont de studie Räumliche Effekte reaktivierter Schienenstrecken im ländlichen Raum (Territoriale effecten van gereactiveerde spoorlijnen in plattelandsgebieden) aan dat passagiers- en goederenspoorlijnen op het platteland een belangrijke factor zijn voor de levenskwaliteit van de burgers en voor de kwaliteit van de economische activiteit. Volgens deze studie zouden meer dan drie miljoen mensen door de reactivering van spoorlijnen op het spoorwegvervoer kunnen worden aangesloten en aldus kunnen profiteren van betere verbindingen met de dichtstbijzijnde regionale centra.

In de decennia na het einde van de Tweede Wereldoorlog werden spoorlijnen gesloten door de massale opkomst van de personenwagen. Ook na de spoorweghervorming van de jaren 1990 werden nog lijnen gesloten, vooral in de nieuwe Länder. Tussen 1994 en 2018 werden 5.148 km spoorlijnen gesloten. Omgekeerd is tussen 1994 en 2020 een netwerk van 933 km gereactiveerd voor personenvervoer en 364 km voor vrachtvervoer.

Momenteel wordt 60,8% van het Duitse spoorwegnet geëxploiteerd door DB Netz, een geïntegreerde dochteronderneming van Deutsche Bahn AG, terwijl de resterende 39,2% wordt geëxploiteerd door 130 exploitanten verspreid over het hele land.

Grip krijgen op het spoorwegbeleid

Een van de problemen met de regionalisering van het lokale spoor is dat de Länder geen echte controle over het netwerk hebben, hoewel zij hun eigen regionale treinen exploiteren. Bovendien is de stiptheid van het lokale verkeer afhankelijk van de stiptheid van DB’s eigen intercitytreinen op de hoofdlijnen, hetgeen tot conflicten leidt. Meestal door gebrek aan capaciteit. Maar zelfs de beste wil van de wereld stuit vaak op de goodwill van de nationale infrastructuurbeheerder.

De laatste jaren is er echter sprake van een koerswijziging. DB Netz kondigde in 2019 aan dat het geen lijnen meer zou sluiten en dat het een taskforce zou oprichten om bepaalde lijnen te reactiveren. De belangrijkste voorwaarde voor de subsidiabiliteit van projecten voor de reactivering van gesloten lijnen is dat de baten van de heropening groter zijn dan de kosten. Maar met welke evaluatiemethode?

Een nauwkeuriger kennis van de positieve effecten van de reactivatie van spoorlijnen leidt tot een beter begrip van de verwachte voordelen, hetgeen op zijn beurt aanzienlijk kan bijdragen tot de versterking van de projecten voor het reactiveren van spoorlijne, en tot de succesvolle uitvoering ervan.

In het verslag wordt opgemerkt dat de criteria die worden gebruikt om een gestandaardiseerde kosten-batenanalyse op te stellen, vóór eind 2022 moeten worden geactualiseerd om rekening te houden met milieu-, klimaatveranderings- en volksgezondheidsoverwegingen.

Het verleden analyseren om aan de toekomst te bouwen

Volgens de auteurs van de studie is het vrij zeldzaam om ex post de werkelijke voordelen van een heropening van een lijn te bepalen. Dergelijke analyses achteraf maken het evenwel mogelijk causale verbanden tussen de investering en de bereikte voordelen vast te stellen en op basis daarvan aanbevelingen te doen voor de toekomstige planning.

Soms kunnen heropeningsprojecten dus succesvoller zijn dan verwacht. In de studie wordt het voorbeeld aangehaald van de Schönbuchbahn bij Stuttgart in Baden-Württemberg, waar het passagiersverkeer in 1996 werd hersteld. Na vijf jaar dienst werden 6.000 passagiers per dag vervoerd, terwijl de prognose slechts 2.500 was.

Een van de sleutels tot deze heropeningen zijn projecten op het gebied van ruimtelijke ordening en sociale cohesie. In het kader van Regio Gestalten worden door de federale overheid projecten gesteund voor het onderzoek naar of de uitvoering van innovatieve concepten voor de ontwikkeling van plattelandsgebieden. Het doel is de opgedane kennis om te zetten in regionaal beleid. Het doel is een nauwkeuriger inzicht te krijgen in de effecten van reactiveringsprojecten in plattelandsgebieden en de onderliggende oorzaak-en-gevolgrelaties op basis van een ex-post analyse.

Daartoe zijn de potentiële effecten van reactiveringsprojecten in plattelandsgebieden op gestructureerde wijze in kaart gebracht en voorzien van kwantitatieve en/of kwalitatieve meetmogelijkheden. Het aldus ontwikkelde analyseschema werd vervolgens toegepast op zes verschillende reactiveringsprojecten. Het doel was na te gaan welke effecten reeds zijn waargenomen of worden verwacht van de reactivering van spoorlijnen.

Oplossingen om te reactiveren

Op basis van de uitgevoerde analyses en de lessen die zijn getrokken uit de interviews met deskundigen, kunnen de succes- en faalfactoren van de reactiveringsprojecten worden ingedeeld volgens de volgende drie dimensies

• technisch: aanvankelijke technische situatie van de lijn, soorten verkeer, enz;
• economische planning: passagierspotentieel, ruimtelijke structuur en territoriale dekking, vervoersaanbod, financiering, enz;
• politiek-participatie: betrokken actoren, politieke niveaus, verloop van het besluitvormings- en participatieproces, enz.

Om reactiveringsprojecten met succes te plannen en uit te voeren, moet de bestaande infrastructuur eerst vanuit technisch oogpunt worden beveiligd. Het moet worden beschermd tegen voortijdige ontmanteling of verandering van gebruik. Vanuit politiek oogpunt moet in een vroeg stadium van de planning en uitvoering van reactiveringsprojecten hoge prioriteit worden gegeven aan public relations, en moet een sterk en coöperatief netwerk van actoren, met inbegrip van politieke besluitvormers, tot stand worden gebracht.

Maar bovenal spelen economische en planningsaspecten een rol. Het ontwerp van het toekomstige aanbod op de gereactiveerde lijnen speelt een belangrijke rol voor het duurzame succes van de projecten. Succes leidt tot succes, voorspellen de auteurs, en dit is ook een belangrijk argument voor andere projecten die zich in een vroeger stadium van ontwikkeling bevinden.

Uit de studie blijkt ook dat een toename van het aantal passagiers en van de rentabiliteit kan worden bereikt wanneer de heropende lijn aan beide zijden op het hoofdnet wordt aangesloten. Veel projecten zijn echter doodlopende “vertakkingen” rond een regionale stad. Het aantal treinen per dag is ook een criterium voor succes, net als de regionale planning, een onderwerp dat we al in een eerder artikel hebben aangesneden.

(Deze tekst verscheen oorspronkelijk in het Frans bij Mediarail.be)