Nieuw verdrag tussen Frankrijk en Italië moet bedreigde bergspoorlijn een nieuwe jeugd bezorgen

Tot storm ‘Alex’ op 2 en 3 oktober (2020) een spoor van vernieling door de vallei van de Roya trok en de wegeninfrastructuur langs deze bergrivier ernstig vernielde, zag de toekomst voor het bergspoorlijntje tussen Ventigmilia en Cuneo, via Breil-sur-Roya en onder de Col di Tenda (op de grens van Frankrijk met Italië, op 1850 m hoogte) er niet goed uit: aan Italiaanse zijde was men niet langer bereid om eenzijdig te voldoen aan een verdrag uit 1970 en als enige de lasten voor het spoorlijntje te dragen terwijl aan Franse kant een rapport van de regionale rekenkamer stelde dat door de schamele bezetting van de treinen tussen Breil-sur-Roya en Tende een treinexploitatie niet langer te verantwoorden was. In eerste instantie dreigde storm Alex het spoorlijntje de genadeslag te geven maar omdat het spoorlijntje lange tijd de belangrijkse levensader voor de vallei blijft en ook de wegtunnel onder de Col di Tenda voor lange tijd onbruikbaar is, keerden de kansen en zijn zowel de Fransen als de Italianen nu opnieuw bereid om samen te onderhandelen over een nieuw verdrag dat de lasten en lusten tussen beide partijen evenwichtiger moet verdelen.

Op maandag 30 november vond een videovergadering plaats tussen vertegenwoordigers van de Franse regio Sud (Provence – Alpen – Azurenkust) en vertegenwoordigers van de bevoegde autoriteiten aan Italiaanse kant. Bedoeling is om tegen 2022 een nieuw verdrag onderhandelen dat de bedreigde bergspoorlijn tussen het Franse Breil-sur-Roya en het Italiaanse Cuneo een nieuwe levensadem moet bezorgen. De spoorlijn waaiert zuidwaarts verder uit naar het Italiaanse Ventigmilia en het Franse Nice.

De spoorlijn is trouwens vrij spectaculair want waar ze in zowel in het Franse Nice als het Italiaanse Ventigmilia vertrekt op zeeniveau, kronkelt en cirkelt ze opwaarts tot aan de spoortunnel onder de Col di Tenda / Colle de Tende, op 1000 meter hoogte en op de grens van Frankrijk met Italië. In de tunnel klimt het nog lichtjes om vanaf de uitgang aan het stationnetje van het Italiaanse Limone opnieuw af te dalen tot in Cuneo op 530 meter hoogte.

Zeker langs de vallei van de Roya, aan Franse kant, loopt de spoorlijn hoog boven de rivier wat adembenemde uitzicht op de canyon biedt. Na de Rhätische Bahn in Zwitserland, is het de spoorlijn met het grootste hoogteverschil in Europa.

Het tot dusver geldende verdrag dateert van 1970 en kwam er op initiatief van de Italiaanse overheden. Die wilden de spoorlijn, die dateert van 1928, en tijdens de Tweede Wereldoorlog ernstig werd beschadigd, opnieuw activeren maar omdat het grondgebied tussen Breil-sur-Roya en Col di Tenda / Col de Tende ondertussen Frans grondgebied was geworden, was daarvoor een verdrag nodig met de Franse overheden.

Zelf waren de Fransen op dat moment in het geheel niet geïnteresseerd niet geïnteresseerd in het spoorbaanvak tussen Breil-sur-Roya en de spoortunnel onde Frans-Italiaanse grens. Deze spoorwegtunnel werd 1898 ingehuldigd en is 8,1 km lang.

De Italianen waren de enige geïnteresserden in de heropening van dit stukje spoorweg waardoor de lasten van de spoorlijn uitsluitend bij de Italiaanse overheden kwamen te liggen: de Franse spoorwegen baten sindsdien de stations op Frans grondgebied uit en op vraag van en op kosten van de Italiaanse overheden stonden de Fransen ook in voor het onderhoud van de spoorlijn.

Wegtunnel

Ondertussen zorgde de wegtunnel onder de Col di Tenda dat de interesse van de Italianen voor het spoorlijntje taande. Deze tunnel dateert van 1882 en was deze met zijn lengte van 3182 meter tot 1964 de langste wegtunnel onder de Alpen was. Hij loopt parallel met de spoortunnel maar loopt wel hoger door de berg 300 meter hoger dan de spoorwegtunnel, waardoor hij ook 5 km korter is. De wegtunnel was ook de eerste ‘moderne’ verkeerstunnel ter wereld.

Omdat deze zeer oude wegtunnel slechts 4,9 meter breed en 3,9 meter hoog is, is er maar één rijstrook kent en kunnen vrachtwagens mekaar in de tunnel niet kruisen. Daarom geldt er sinds 1990 beurtelings verkeer in de tunnel. Ook omdat er in de tunnel een maximumsnelheid van 50 km/uur geldt, zorgt dat steeds voor lange wachttijden aan de beide toegangen van de tunnel. De tunnel was tot 1934 ook de langste wegtunnel ter wereld.

Om die reden wordt op dezelfde hoogte, maar enigszins oostelijker, sinds 2017 een nieuwe tunnelkoker geboord. Maar die bouw loopt aan Italiaanse kant niet van een leien dakje. Tot begin 2020 lagen de werken stil ten gevolge van fraude bij een van de aannemers van de tunnel. Die onttrok bouwmaterialen aan de tunnel om die op een andere werf in te zeggen.

Sinds begin dit jaar worden de worden de werken aan de tunnel door een andere aannemer verdergezet maar sinds storm Alex een spoor van vernieling door het landschap trok en de toegangsinfrastructuur aan beide ingangen van de tunnel ernstig beschadigde zijn beide tunnels voor het verkeer gesloten en wegverkeer tussen Frankrijk en Italië hier nog lange tijd onmogelijk.

Spoorlijn werd zorgenkind

De nieuwe ambities met de wegtunnel deden de interesse van de Italianen in de spoorlijn verslappen terwijl sinds 2014 de spoorlijn een flink zorgenkind is geworden. In januari en februari van dat jaar was er eveneens ernstig noodweer met stevige grond- en rotsverschuivingen tot gevolg. Het duurde maanden om de schade (op kosten van de Italianen) te herstellen en het duurde tot 1 september van dat jaar vooraleer er weer treinverkeer mogelijk was tussen Breil-sur-Roya en Tende.

Ook diende de spoorlijn te worden opgewaardeerd tot de moderne vereisten van het spoorverkeer en dat was er voor de Italianen te veel aan waardoor ze maar met mondjesmaat met geld over de brug kwamen en het treinverkeer er maar aan maximum 40 km/uur mag rijden.

Maar reeds voor de grondverschuivingen zorgde de gelddiscussie reeds voor onenigheid tussen de Fransen en de Italianen. Zo kwam het onderwerp reeds in de loop van 2013 aan bod in de Franse senaat.

De Fransen waren wel reeds bezig met het opwaarderen van hun baanvak tussen Nice en Breil-sur-Roya maar voor het baanvak tussen Breil-sur-Roya en de Frans-Italiaanse grens wachtten ze op geld van de Italianen. Een tijdelijk akkoordvan 30 maart 2015 zorgde er voor dat de Italianen vooralsnog met 29 miljoen euro over de brug. Volgens de toenmalige directeur-generaal van SNCF-Réseau volstond die 29 miljoen euro echter niet om de spoorlijn “in de diepte” te renoveren. Om de spoorlijn nog 15 jaar rijwaardig te houden, was er bijkomend nog minstens 92 miljoen euro nodig.

Vanuit Ventigmilia tot Cuneo reden er sinds 2015 en tot de passage van storm Alex in elke richting nog slechts 2 (Italiaanse) treinen per dag terwijl de Fransen de jaren nadien dan maar met eigen middelen het aanbod tussen Nice en Tende verhoogden… tot in juni 2019 het rekenhof van de Franse regio Sud roet in het eten gooide met een rapport waarin werd gesteld dat het matige gebruik van de spoorlijn tussen Breil-sur-Roya en Tende exploitatie van de spoorlijn niet langer verantwoordde. Dit noodzaakte ook de Fransen om buiten de daluren het treinverkeer te schrappen. Tussen Breil en Tende dienden de reizigers gebruik te maken van een lijnbus tussen, lijnbus die daarna verder doorrijdt naar het Franse Menton.

Even dreigde storm Alex de definitieve doodsteek voor de spoorlijn te betekenen, tot duidelijk werd dat de schade aan de spoorlijn al bij al beperkt bleef terwijl de wegeninfrastructuur langs de Roya op veel plaatsen wegspoelde en die mobiliteitsader voor lange tijd onbruikbaar maakte. De schade aan de weginfrastructuur is dermate groot dat men zich dient te behelpen met noodmaatregelen waarbij verkeer (met hulpgoederen) maar in konvooien door de vallei kunnen en er zelfs nooddoorgangen langs de wegflanken diende te worden gecreëerd.

Tussen Nice en Breil-sur-Roya kon het spoorverkeer snel na de doortocht van storm Alex worden hervat maar omdat ook Breil-sur-Roya via de weg van de buitenwereld was afgesneden werden er navettetreinen ingelegd om het stadje voorzien van drinkwater, voedsel en andere hulpgoederen.

Omdat hogerop ook het treinverkeer onmogelijk was, werd een deel van die hulpgoederen met helikopters naar de lange tijd van de buitenwereld afgelegen gebieden gebracht.

Na herstelling van het spoorbaanvak tussen Breil en Saint Dalmas de Tende kon het treinverkeer op 19 oktober (2020) opnieuw gedeeltelijk worden hervat. Maar wegens instabilliteit van een brug is het treinverkeer tussen Fontan en Dalmas de Tende alweer onderbroken. Omstreeks 15 december (2020) zou deze nieuwe schade opnieuw hersteld moeten zijn.

Maar dit belet niet dat het treinverkeer tussen Saint-Dalmas de Tende en Tende tot omstreeks 19 januari 2021 onderbroken blijft. Wel rijden ook reeds sinds enige tijd treinen tussen Tende en Cuneo zodat het stadje Tende vanuit die richting kan worden bevoorraad.

Storm Alex heeft er dan ook voor gezorgd dan men aan beide zijden van de grens het belang van de spoorlijn is gaan inzien. Sindsdien zijn de geesten gerijpt en is er ook aan Franse zijde de bereidheid om tegen 2020 het verdag van 1970 te vervangen door een nieuw verdrag waarin wordt bepaald dat de lasten van het spoorbaanvak tussen Breil-sur-Roya en de Frans-Italiaanse grens wat evenwichtiger worden verdeeld. Frankrijk en Italië zullen vanaf dan voor de helft instaan voor de kosten van de herstelling, het onderhoud en de opwaardering van de spoorlijn. Los van de stormschade zou voor de komende 10 jaar in totaal 160 miljoen euro nodig zijn om de spoorlijn tot op een meer aanvaardbaar niveau brengen. Ook de maximumsnelheid van de spoorlijn, nu 40 km/uur, zou opnieuw gevoelig moeten kunnen worden opgetrokken.

In afwachting van de ondertekening van het nieuwe verdrag is de Franse regio Sud alvast bereid om reeds begin 2021 een bedrag van 10,5 miljoen euro vrij te maken voor de meest dringende werken.

De bilaterale gesprekken moeten ook leiden tot nieuwe afspraken over het herstel van de toegangen aan beide zijde van de wegtunnel want ook daar lopen de herstellingskosten gigantisch hoog op (zie ook de foto’s hierboven).